In april 2025 is het 80 jaar geleden dat Nunspeet en andere plaatsen op de Noord-Veluwe zijn bevrijd. Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende ook dat kunstenaars niet langer werden onderdrukt. Onder het regime van de bezetter hadden zij geen vrijheid van artistieke uiting. ‘Verstopt op de Veluwe’ vertelt het verhaal van verborgen kunst en toont het werk van ondergedoken kunstenaars die in oorlogstijd toch doorgingen. De tentoonstelling is van 19 april tot en met 5 oktober 2025 te zien in het Noord-Veluws Kunstmuseum in Nunspeet.
Kunst kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog steeds meer onder druk te staan van de Duitse bezetter. “Ideeën die nazi’s belangrijk vonden, moesten worden doorgevoerd. Dit was de zogenoemde nazificatie van de Nederlandse cultuur. Iedere bezetter probeert de cultuur van het land dat ze hebben ingenomen om te vormen naar eigen principes om dat land ‘eronder’ te krijgen”, legt Harry Tijssen uit.
Als cultuur-historisch onderzoeker heeft hij de tentoonstelling ingericht waarbij vrijwilliger Hester Boonstra hem heeft ondersteund. Harry en Hester zijn ruim een jaar bezig geweest met documentatie en gesprekken met nazaten.
“Je ziet ook dat kunst altijd blijft bestaan en dat kunstenaars in oorlogstijd bezig blijven. Met deze tentoonstelling willen we laten zien dat zij in het geheim doorgingen en zich niet wilden laten onderdrukken”, vertelt Hester.
De Duitse overheid kondigde af wat gedaan moest worden. Beeldende kunst, literatuur, pers en muziek stonden onder druk. “De Kultuurkamer was een organisatie waar kunstenaars zich bij aan moesten sluiten. Er werden subsidies beschikbaar gesteld om kunstenaars betere voorwaarden te geven om – gestuurd – te werken. Het was een middel voor de Duitsers om de kunst om te buigen naar een gewenste vorm van realistische kunst.”
Vilmos Huszàr Gebroken Geweer 1945
Tien kunstenaars
Gijs Voskuijl (1915-2004) is één van de tien kunstenaars die waren ondergedoken in Nunspeet en omgeving waarvan het verborgen werk wordt getoond.
Hij was in de jaren 40 een jonge kunstenaar die net was afgestudeerd aan de Academie. “Hij kon prachtige tekeningen maken en was redelijk bekend.”
Duitse officieren gaven hem de opdracht om een portret te maken van Arthur Seyss-Inquart, een Oostenrijkse politicus die als rijkscommissaris voor Nederland was aangesteld. Een hoge ambtenaar met veel gezag, maar Gijs Voskuijl wilde dat niet doen en zich ook niet aansluiten bij de Kultuurkamer. Hierdoor moest hij onmiddellijk onderduiken, want hij mocht niet meer op straat gezien worden. Een extra reden daarvoor was dat alle Nederlandse mannen van 20-43 jaar beschikbaar moesten zijn om in fabrieken voor de Duitsers te gaan werken: de Arbeitseinsatz.
Voskuijl huurde eerst een deel van een boerderij in het buitengebied en toen hij daar weg moest, bouwde hij een stenen huisje in de bossen bij Hulshorst, nabij de Hierdense Beek. Hij had zijn ‘atelier’ in de Molen van Kisjes in Hulshorst en ging van daaruit de omgeving tekenen. “Zijn tekeningen moest hij verhandelen om te eten, want zijn kunst mocht in het openbaar niet gezien worden. Hij moest zich schuilhouden want er dreigde voortdurend gevaar. We hebben de zoon van de molenaar gesproken, die op 105-jarige leeftijd nog kon vertellen hoe zijn vader hem herbergde.”
Harry Tijssen, cultuur-historisch onderzoeker & coördinator documentatiecentrum Noord-Veluws Museum, met een werk van Ima van Eysinga. Foto: FotovandeBiezen / Hollandluchtfoto
Een bekende kunstverzamelaar die in de periode 1940-1955 in Vierhouten verbleef was de vermogende ondernemer Daniël George van Beuningen. “Hij stond bekend als vermogende ‘havenbaron’ met veel aanzien en bezittingen. Hij had voor de oorlog een huis laten bouwen in Vierhouten, landgoed Noorderheide. Ook had hij een jachthuis in Elspeet. Hij had zoveel kunstwerken en verstopte dit om te zorgen dat de Duitsers het niet meenamen. Zo verborg hij een aantal kunstwerken onder de grond in Vierhouten. De werken hangen nu in Rotterdam in het Boijmans Van Beuningen Museum en wij vertellen het verhaal aan de hand van Japanse fotokopieën.”
Ima van Eysinga, Vissersboten Harderwijk ca. 1943. Ze schilderde ze met opzet rood wit en blauw. Het werk van Ima van Eysinga is geschilderd op aan elkaar genaaid linnen omdat er schaarste was een schildersdoek en zij geen lid van de (door de Duitsers gestuurde) Kultuurkamer was.
Door ‘Verstopte kunst’ wil het Noord-Veluws Kunstmuseum ook verbinding maken met jongeren. “Ook in deze tijd is kunst van invloed en van belang; we zien dat bezetters het bombarderen van kerken en historische gebouwen als middel zien om een land te onderdrukken.”
Noord-Veluws Kunstmuseum
Winckelweg 17A
8071 DN Nunspeet
0341-250560
www.noord-veluws-museum.nl
